Terug naar de homepage van de Van Gogh Galerij

De Schilderijen

Stilleven: Vaas met irissen tegen een gele achtergrond

Olie op doek
92.0 x 73.5 cm.
Saint-Rémy: mei 1890
F 678, JH 1977

Amsterdam: Van Gogh Museum

Stilleven: Vaas met irissen tegen een gele achtergrond staat bekend als een van de meest bekende stillevens met bloemen van Vincent van Gogh.

Dit schilderij is ongewoon in die zin dat het, naast het andere werk Stilleven: Vaas met irissen, één van de weinige stillevens is die Van Gogh schilderde tijdens zijn verblijf in het gesticht van Saint-Rémy. Van Gogh schilderde stillevens gedurende de hele periode van zijn tienjarige carrière als kunstenaar- vanaf zijn vroegste werken in Etten, tot aan de laatste werken die hij kort voor zijn dood in 1890 maakte.

Het is interesant te weten dat Van Gogh heel weinig stillevens maakte tijdens zijn verblijf in Saint-Rémy. Misschien omdat het landschap in de omgeving van Saint-Rémy zo uitnodigend was – de olijfboomgaarden en de cypressen waren veel interessanter voor Van Gogh, die er zo van hield om buiten te schilderen. Misschien liep Van Gogh een beetje vooruit op zijn vertrek uit het gesticht, waar hij meer dan een jaar doorbracht, naar Auvers-sur-Oise in het noorden van Frankrijk ( waar hij zijn oude liefde voor het stilleven opnieuw zou ontdekken).

Over Stilleven: Vaas met irissen tegen een gele achtergrond schreef Van Gogh:

Op het ogenblik houdt de beterschap aan: De verschrikkelijke crisis is verdwenen als een onweer dat afgedreven is en om nog een paar laatste penseelstreken te geven werk ik met een kalme, niet aflatende ijver. Ik heb een doek op stapel met rozen op lichtgroene achtergrond en twee doeken die grote boeketten paarse irissen voorstellen. De ene boeket is tegen een roze achtergrond en hier is het effect harmonisch en zacht door de combinatie van groene, roze en violettekleuren. De andere violette boeket daarentegen (gaande tot karmijn en puur pruisisch-blauw) steekt af tegen een krachtige citroengele achtergrond met andere gele tonen in de vaas en het voetastuk waarop hij rust, en is een effect van verschrikkelijk schreeuwende tegenstellingen, die elkaar opvoerendoor hun contrast.
Brief 633
Auvers-sur-Oise
11 of 12 mei 1890
Het is mogelijk, zoals hier eerder werd beweerd, dat Van Gogh dit werk heeft geschilderd onbewust anticiperend op zijn vertrek uit het gesticht in Saint-Rémy. Maar dit stilleven is ook geworteld in Van Gogh’s benadering van zijn werk in het verleden, zowel in de compositie als zijn permanente interesse voor het doelmatig gebruik van contrasterende kleuren in het schilderij.

In zijn catalogus voor de tenstoonstelling Van Gogh in Saint-Rémy and Auvers in 1986 schreef Ronald Pickvance over de stillevens die Van Gogh in deze periode maakte:

Tijdens deze formalistische kleuroefeningen maakte hij gebruik van een zwaar beladen kwast en spreidde de dikke verf geleidelijk en voorzichtig over het doek uit. In dit schilderij, waar het samenspel van de gele kleuren, de verhouding van de tafel tot de achtergrond en de asymmetrische plaatsing van de vaas een subtiele verwijzing zijn naar één van de Zonnebloemen (F 454) uit Arles, schilderde Van Gogh eerst de bloemen, de vaas en de tafel en pas daarna de achtergrond binnen en rondom de voorstelling.1

Inderdaad doet de compositie van dit werk sterk denken aan de beroemde zonnenbloemen serie, maar ook hier maakt Van Gogh schiterend gebruik van de contrasterende kleuren over het doek verspreid.

Het effectieve samenspel van contrasterende kleuren was een onderwerp dat zowel Vincent als ook Theo van Gogh interesseerde gedurende hun carrières. Eind 1889 schreef Theo aan zijn broer:

Men heeft geen idee van de kracht der kleuren, zoals Monticelli een van de eersten was die haar toepaste, gebruikmakend van een contrast om tot een sterk effect te komen en tegelijk de harmonie te bewaren.
Brief T22
Parijs
22 december 1889
Vincent schreef een aantal keren2 zelf over het gebruik van contrasterende kleuren:

Maar ik heb een serie kleurstudies geschilderd, gewoon bloemen, rode klaprozen, blauwe korenbloemen en vergeetmijnietjes, witte en roze rozen, gele chrysanten – waarbij ik tegenstellingen zocht van blauw met oranje, rood en groen, geel en paars; gebroken en neutrale kleuren om de uiterste tegenstellingen te verzoenen. Een poging om krachtige kleur weer te geven en niet een grijze harmonie.
Brief 459a (aan Horace Mann Livens)
Parijs
Augustus/Oktober 1886
Het is vermeldenswaard dat Van Gogh’s interesse voor het specifieke kleurencontrast van violet en geel uit zijn Parijse periode dateert. Van Gogh noemt het violet/geel contrast opnieuw in een brief uit dezelfde periode:

Wat het werk betreft, ik heb een pendant voor die boeket die ge bij u hebt, verder een tak witte lelies – wit, roze, groen – tegen zwart, in de geest van een zwart Japans verlakt met parelmoer ingelegd, die ge kent – dan een takje oranje tijgerlelies tegen een blauw fond, dan een boeket dahliah’s, violet tegen geel fond, en rode gladiolen in een blauwe vaas tegen lichtgeel.
Brief 460
Parijs
Augustus 1886
En vervolgens in een brief aan zijn zuster, Wilhelmina:

Verleden jaar schilderde ik bijna niet anders dan bloemen om aan andere kleur mij te wennen dan grijs nl. Roze, zacht- of felgroen, lichtblauw, violet, geel, oranje, mooi rood.
Brief W1
Parijs
Zomer of herfst 1887

Zowel Vincent als zijn broer Theo van Gogh hielden er uitgesproken meningen op na wat betreft het gebruik van contrasterende kleuren in de kunst. Mits effectief toegepast, hoeven deze contrasten beslist geen kreunende en vloekende wisselwerking op het doek te veroorzaken, integendeel, zoals de beide broers zouden schrijven, het zou in een krachtige visuele “harmonie” resulteren.


1. Ronald Pickvance, Van Gogh in Saint-Rémy and Auvers (New York: Metropolitan Museum of Art, 1986), p. 185.

2. Ik zou Laura Coyle willen bedanken, omdat zij mij wees op deze specifieke brieven in haar uitstekende essay Strands Interlacing: Colour Theory, Education and Play in the Work of Vincent van Gogh (Van Gogh Museum Journal, 1996, pp. 118-31).

Herkomst

Eigenaar

Locatie

Datum aanschaf

Theo van Gogh

Parijs

1890-91

Johanna van Gogh-Bonger

Amsterdam

1891-1925

V.W. van Gogh

Laren

1925-62

Van Gogh Foundation

Amsterdam

1962

Van Gogh Museum

Amsterdam

1973


Tentoonstellingen

Jaar

Stad

1905

Amsterdam

1912

Keulen

1914

Berlijn

1923

Amsterdam

1924

Bazel

1924

Zurich

1924

Stuttgart

1925

Parijs

1925

Den Haag

1926

Londen

1927

Parijs

1929

Londen

1930

Amsterdam

1932

Manchester

1933

Rotterdam

1933

Amsterdam

1945

Amsterdam

1946

Stockholm

1946-47

Luik

1947

Parijs

1947

Geneva

1947-48

Londen

1948

Bergen

1948

Oslo

1949-50

Chicago

1949-50

New York

1951

Lyons

1953

Den Haag

1953

Otterlo

1953

Amsterdam

1953-54

St. Louis

1954

Zurich

1955

Antwerpen

1955

Palm Beach

1955-56

Liverpool

1957

Marseilles

1958-59

San Francisco

1959-60

Utrecht

1960-61

Montreal

1961-62

Baltimore

1963

Humlebaek

1964

Washington

1964

New York

1965

Charleroi

1965

Ghent

1965-66

Stockholm

1965-66

Gotenburg

1986

New York

Opmerking: Deze pagina is ook in het Engels en Italiaans beschikbaar.

(Vertaald door Jan Geerling)


Terug naar de schilderijen pagina van van Gogh

Terug naar de homepage van de Van Gogh Galerij