Suzanne Chessler
Speciaal artikel voor the Jewish News
Een opvallende afbeelding, de invloed van een schilder, een leraar en vriend, een buurt en verscheidene handelaars zijn de ons bekende invloeden op de 19e eeuwse schilder Vincent van Gogh, wiens krachtige portretten op Zondag 12 Maart tot 4 Juni (2000) worden tentoongesteld in het Detroit Institute of Arts.
Er zijn 67 werken te zien uit een internationale reeks openbare en privé verzamelingen, inclusief stukken in het bezit van het DIA. Op deze Van Gogh: Face to Face is voor het eerst het talent van deze grootmeester te zien in het vastleggen van de grove en subtiele uitdrukkingen van het gezicht.
De tentoonstelling in samenwerking met het Boston Museum of Fine Arts en het Philadelphia Museum of Art, is georganiseerd door specialisten van de 19e eeuwse Europese en Nederlandse schilderkunst: George Keyes uit Detroit, George T.M. Shackelford uit Boston en Joseph Rishel uit Philadelphia.
"Wat mij enorm fascineert , veel meer dan al het andere in mijn beroep, is het portret, het moderne portret,” schreef Van Gogh. “Ik zou graag portretten willen maken die over 100 jaar een openbaring voor de mensen zijn”.
Dit werk, gemaakt met potlood, pen, Oost-Indische inkt en waterverf in 1882, is in bruikleen van een privé verzameling in Nederland. Hoewel Van Gogh vele werken maakte zonder de onderwerpen met name te noemen, is het bekend dat Blok Joods is vanwege een brief van de kunstenaar , welke te lezen is op de Van Gogh Website (http://www.vggallery.com) van David Brooks, een Van Gogh liefhebber die in Canada woont. Brooks citeert de kunstenaar:
"En bovendien, ik heb nog een verfraaiing voor mijn atelier bemachtigd. Ik heb voor een krats prachtige houtsneden op de kop getikt uit The Graphic, gedeeltelijk in druk...van de originele blokken. Dit was precies waar ik al jaren naar zocht”.
"Tekeningen van Herkomer, Frank Holl, Walker en anderen. Ik heb ze gekocht van Blok, de Joodse boekhandelaar, en voor vijf gulden de allerbeste uitgezocht van een enorme stapel Graphics en London News."
Het zorgvuldig bekijken van het portret zelf, met niet meer dan deze schaarse gegevens over zijn onderwerp, is de enige manier om achter de houding van Van Gogh tegenover deze man --en Joden in het algemeen- te komen,.
Charles Dellheim, van de Arizona State University en een van de aanstaande sprekers van het DIA over Joodse kunsthandelaars als de kampioenen van het modernisme, komt met enige suggesties voor vragen die de kijkers over de nu beroemde boekverkoper kunnen stellen.
"Een interessante vraag heeft te maken met hoe deze Joodse man is afgebeeld: in positieve of in negatieve zin,” verklaart Dellheim, die het volgend jaar een beurs heeft bij het Center for Judaic Studies aan de University of Pennsylvania.
"Is hij afgebeeld met een grote neus of vlezige lippen of afstaande oren? Dit zijn enkele trekjes van de anti-semitische karikatuur.”
"Israels was een van de toonaangevende schilders van zijn generatie in Holland en was nauw verbonden met het 19e eeuwse Franse realisme van de School van Barbizon,” legt curator Keyes uit.
"De schilders van Barbizon benadrukten de waarden van het boerenleven en dachten dat de relatie van de boer met het land een vanzelfsprekende, eeuwige waarheid was en Israëls vatte dit onderwerp ernstig op. Hij maakte ook werken die de menselijke tragedie over de omstandigheden van het dagelijkse boerenleven voorstellen.
"Er zijn zeer emotionele voorstellingen, bijvoorbeeld de dood van een jonge moedcer, of de dood van een geliefde echtgenoot of de dood van een matroos op volle zee. Dit waren allemaal onderwerpen die hij populair maakte en Van Gogh, vanwege zijn sterk gevoel voor morele oprechtheid en zijn sterk evangelische trekken, vond deze afbeeldingen geweldig aantrekkelijk.
"Toen Van Gogh in Nuenen woonde, schilderde hij grote hoeveelheden boeren taferelen en in de manier van weergeven was hij duidelijk beďnvloed door Jozef Israëls”.
"Israels vertrouwde sterk op aardse kleurschakeringen en dit geeft het hele palet een rustige, bezonken en melancholieke sfeer. Toen Van Gogh in Holland was schilderde hij in dezelfde aardse tonen”.
In meer algemeen academische zin genoot Van Gogh de invloed van zijn leraar, Dr. M.B. Mendes da Costa, een Joodse docent in Amsterdam.
"Vincent wijdde zich geheel aan de studie (vooruitlopend op zijn studie voor dominee) van 1877 tot 1878, en hij studeerde veelvuldig onder leiding van Mendes da Costa die Van Gogh o.a. Latijn en Algebra onderwees," vertelt Brooks, wiens Website alle brieven van Van Gogh bevat waarin de leraar wordt beschreven en er is ook de foto van de man beschikbaar op de Fotogalerij en de Archief pagina bevat een herinnering van Mendes da Costa aan Van Gogh.
"Hoewel ze goede vrienden werden, vond Van Gogh de studie te zwaar (in het bijzonder Latijn) en hij hield er uiteindelijk mee op."
In 1880, toen Van Gogh portretten schilderde in Den Haag werd hij aangetrokken tot die buurten waar hoofdzakelijk Joden werken en woonden. “Het staat buiten kijf dat de buurten waar Van Gogh veel kwam en waar hij veel van deze mensen ontmoette, veelal de Joodse buurten van de stad waren en er is hier dus zeker sprake van een invloed.” Zegt Keyes.
"Er is een zeer interessante tentoonstelling in Den Haag waarin gesproken wordt over het gedeelte van de stad of sommige gedeeltes van de stad, inclusief het gedeelte met een grote Joodse bevolking”
"Een kunstenaar die hij zijn hele leven enorm bewonderde was Rembrandt, en we weten dat Rembrandt in de Joodse buurt van Amsterdam woonde. Van Gogh moet hiervan op de hoogte zijn geweest en ook van het feit dat Rembrandt hier de uitzonderlijke karakters als onderwerp zocht voor zijn schilderijen en etsen.
"Ongetwijfeld onbewust moet Van Gogh ongeveer hetzelfde gedacht of gedaan hebben in zijn tijd."
B.J. Blackford, gepensioneerd onderwijzer in Birmingham, is een ver familielid van Van Gogh en heeft belangrijk onderzoek gedaan naar de schilder.
Blackford, die lezingen geeft over de persoon en zijn werk, is bekend met een tekening die hij maakte in de Joodse buurt van Den Haag en bekend staat als Paddemoes.
"Het is een straat tafereel met twee of drie wandelaars,” zegt Blackford, die een fragment citeert uit een van de brieven van Van Gogh:
"Als je kijkt naar de geschiedenis over hoe Van Gogh werd ontvangen, is de rol van Paul Cassirer, een Berlijnse kunsthandelaar uit een zeer vooraanstaande Joods Duitse familie, bijzonder belangrijk”. Legt Dellheim uit. "Hoewel in iets mindere mate zijn ook de Parijse kunsthandelaars de gebroeders Bernhein hier nauw bij betrokken.”
"Iemand die naar mijn lezing komt, zal niet alleen beter begrip hebben voor de rol van de Joodse kunsthandelaars bij de verspreiding van de werken van Van Gogh, maar ook voor de werken van veel andere moderne kunstenaars.
"In de 19e eeuw waren de meeste Joodse mensen vrijwel onbekend met de westerse cultuur, in het bijzonder met de beeldende kunsten. Maar als je in het begin van de 20e eeuw In Parijs door de belangrijkste straat liep waar kunst werd verhandeld, de Rue La Boetie, kon je er een grote hoeveelheid Joodse kunst handelaars aantreffen. Het is wonderbaarlijk hoe en waarom dit is gebeurd en het zegt veel van de Joodse cultuur.
"Tegelijk met de post-impressionisten als Van Gogh, beginnen Joden zich waar te maken als geschiedkundigen, critici, handelaars, kenners en ook als schilders."
(Bewerkt door Jan Geerling)
Een van die openbaringen, meer dan 100 jaar later, is het Portret van de boekverkoper, Blok, dat het enige werk schijnt te zijn op deze tentoonstelling dat een lid van de Joodse gemeenschap toont, in dit geval van Den Haag.
Een groep portretten van de verzameling, met ondermeer de Bebaarde visserman met een Zuidwester en een Visserman met Zuidwester staan niet bekend als Joodse portretten maar zijn het resultaat van Van Gogh’s bewondering voor de Joodse schilder Jozef Israëls. Van Gogh maakte werken met als onderwerp “De weesmannen”, die in een armenhuis van de gemeente Den Haag woonden en op Face to Face te zien zijn. Hun verweerde gezichten komen overeen met de afbeeldingen van Jozef Israëls.
"Israels stond bij Van Gogh zeer hoog aangeschreven onder de kunstenaars die hij bewonderde. Er is een prachtige brief waarin hij schrijft over de ideale galerij en aan een van de uiteinden zou een groot schilderij van Israëls moeten hangen. Het schilderij, Oude Vrienden, hangt nu in het Philadelphia Museum of Art. Het toont een bejaarde boer bij een tafeltje met een hond."
Aangetrokken door de Joodse buurten
"Ik zei niets totdat we bij een kleine tekening belandden die ik ooit om 12 uur ‘s nachts gemaakt had tijdens een wandeling met Breitner. Het was een tekening van Paddemoes (de Joodse buurt bij de Nieuwe Kerk) gezien vanaf de Turf Markt. De volgende morgen had ik het opnieuw met mijn pen bijgewerkt."
Tijdens zijn lezing op 17 Mei zal Dellheim de verspreiding van Van Gogh’s werken door Joodse kunsthandelaars verder onderzoeken.
"Van Gogh's kunst, in het bijzonder wat er mee gebeurde na zijn dood, kruist het pad van de moderne Joodse geschiedenis in Europa en Amerika,” zegt Dellheim. "Veel verzamelaars en handelaars zijn geďnteresseerd in Van Gogh en speelden een belangrijke rol in het aankopen en het populair maken van zijn werk. Het beroemde portret van Dr. Gachet was in het bezit van een aantal Joodse eigenaars.
Dit artikel werd afgedrukt met de gewaardeerde toestemming van
The Detroit Jewish News.
Terug naar de Van Gogh Archief paginaTerug naar de Homepage van de Van Gogh Galerij