De tekeningen

Clasina Maria Hoornik werd op 22 februari 1850 in Den Haag geboren en was dus drie jaar ouder dan Vincent. In de brieven aan zijn broer Theo noemde Vincent haar zelden bij haar eigen naam (meestal noemde hij haar ‘de vrouw’), maar als hij dat wel deed, noemde hij haar ‘Christien’, wat hij later inkortte tot ‘Sien’. Wij kennen haar het beste onder deze naam.

Sien leidde een uiterst moeilijk bestaan, waardoor zij in zekere zin uitstekend bij Vincent paste. Haar vader overleed in 1875 en zij werkte in Den Haag als naaister (zoals in de tekening) en in de prostitutie. Voordat zij Vincent ontmoette, had Sien twee buitenechtelijke kinderen die jong stierven. Op het moment dat zij Vincent ontmoette, had zij een dochter van vijf jaar, Maria Wilhelmina (zittend in de tekening) en was zij in verwachting van een zoon. Dit tweede kind wordt soms aan Vincent toegeschreven, maar het werd maanden voor de eerste ontmoeting tussen Vincent en Sien verwekt.

In Letter 192/223 schreef Vincent aan Theo over zijn eerste ontmoeting met Sien:

Vincent woonde meer dan anderhalf jaar met Sien samen. Voor zowel Vincent als voor Sien was dit lichamelijk en geestelijk een onevenwichtige periode. Terwijl Vincent steeds meer door zijn werk in beslag werd genomen, werd Sien door haar moeder onder druk gezet om weer de prostitutie in te gaan om meer geld te verdienen. Vincent en Sien hadden vaak ruzie over hun uitzichtloze armoedige omstandigheden. Hoewel Vincent met heel zijn hart hunkerde naar een gezinsleven, verbraken hij en Sien uiteindelijk hun relatie.

Het werk op deze pagina laat zien hoe Vincent van Gogh vakkundig de ingewikkelde aard van zijn relatie met Sien en haar familie weet weer te geven. De tekening is prachtig uitgevoerd, maar toont weinig huiselijke warmte tussen de figuren in het werk. Integendeel, Vincent’s weergave van het meisjesgezicht is ongelooflijk nauwkeurig en schetst op meesterlijke wijze met slechts een paar lijnen de gevoelens van isolatie en eenzaamheid.

Tegelijkertijd is er echter een zekere huiselijke charme in het tafereel zichtbaar: een moment van rust van de naaiende moeder met haar dochter heel dichtbij. Vincent tekende Sien en haar gezin vaak op een meevoelende, maar zeker niet op een over-sentimentele wijze. De tekening Meisje knielend bij een wieg is een mooie compositie van Sien’s dochter die bij de wieg geknield naar de slapende pasgeboren baby kijkt.

Dromen van huiselijk geluk

Een van de gangbare misvattingen over Vincent van Gogh is dat hij asociaal was en neerkeek op een vredig gezinsleven. Hoewel Van Gogh inderdaad het grootste deel van zijn leven in afzondering doorbracht, verlangde hij zijn hele leven regelmatig naar een eigen gezin. Ondanks zijn vaak vluchtige relatie met Sien, geven Vincent’s brieven in deze periode duidelijk blijk van het geluk dat hij in die tijd bij haar vond:

De brief hierboven werd op 2 juli 1882 geschreven, slechts vier dagen na de geboorte van Sien’s zoon Willem. Vincent zou de baby als zijn eigen kind koesteren en had veel plezier in het gezelschap van de kleine Willem:

Toen Sien en Vincent besloten hun relatie te verbreken, bleef Vincent toch met de familie Hoornik meeleven. Sien en haar kinderen zwaaiden Vincent uit op het station van Den Haag toen hij aan de volgende etappe van zijn levensweg begon. Vincent schreef eenvoudig aan Theo: “…het afscheid was niet gemakkelijk”.

De vele tekeningen die Van Gogh van Sien maakte, zijn uiterst eenvoudig en compromisloos. Vincent beschreef Sien ooit als ‘getekend door pokken’ en ‘niet langer een schoonheid’ en zijn tekeningen, die genegenheid tot het onderwerp niet verhullen, zijn desondanks niet geromantiseerd en realistisch. De beroemde litho "Sorrow" bijvoorbeeld, laat een door wanhoop overweldigde vrouw zien – een ongebruikelijk naakt door de wrede weergave van het onderwerp.

Vele van de tientallen tekeningen van Sien tonen haar fronsend of in weinig flatterende omstandigheden. Bijvoorbeeld Naakte vrouw, hurkend, was ongewoon door de openhartige weergave van het onderwerp.

Het is niet verrassend dat het armzalige bestaan van Sien na het vertrek van Vincent zou voortduren met weinig uitzicht op het vinden van geluk.

De verhouding van Sien met haar familie was zo onstabiel dat zij soms haar dochter Maria bij haar moeder achterliet en haar zoontje Willem bij haar broer.

In 1901 trouwde zij met Arnoldus Franciscus van Wijk om haar zoon Willem van een eerbare achternaam te voorzien. Het was eerder een verstandshuwelijk dan een huwelijk uit liefde en Sien ondervond dat het huwelijk haar zeker niet van haar eigen wanhoop en angst kon bevrijden.

Sien schijnt ooit tegen Vincent te hebben gezegd dat zij zichzelf op een dag zou verdrinken. In 1904 verdronk Sien zich inderdaad in de Schelde waarmee er een eind kwam aan een tragisch en diep ongelukkig leven. Ironisch genoeg voorspelde Vincent het lot van Sien in Brief 216/248 (19 juli 1882), maarvond troost in de gedachte:

1. Sjraar van Heugten, Volume One: Drawings--The Early Years, 1880-1883 (V+K Publishing, 1996).
2. Jan Hulsker, Vincent and Theo Van Gogh: A Dual Biography (Fuller Technical Publications, 1990).
3. Ken Wilkie, In Search of Van Gogh (Prima, 1991).