Terug naar de homepage van de Van Gogh Galerij

De tekeningen

Weesman met hoge hoed

Houtskool en krijt op creme vélin
40 x 24.5 cm.
Den Haag : eind december 1882
F 954, JH 287

Worcester, Massachusetts: Worcester Art Museum

Eind 1882 begin 1883 maakte Vincent van Gogh een reeks studies met als onderwerp “weesmannen” (in die tijd het gangbare woord voor oorlogsveteranen). Van Gogh woonde in Den Haag en probeerde door veel te tekenen zijn artistieke talenten verder te ontwikkelen en te verfijnen. Geïnspireerd door een vergelijkbare serie Heads of the People in het Engelse tijdschrift The Graphic maakte hij zevenendertig tekeningen van oude mannen.

Het onderwerp van deze tekening is Adrianus Jacobus Zuijderland (ook wel gespeld ‘Zuyderland’) die in het Gereformeerde Tehuis voor Ouden van dagen in Den Haag woonde. W.J.A.Visser merkte op dat de oude man op de mouw van zijn jas het registratienummer van een armenhuis droeg. Dit nummer “399” leidde tot de ontdekking van de identiteit van Zuijderland in de archieven van het tehuis.

David Acton, Curator van het Worcester Art Museum over Visser's onderzoek:

. . . Visser kon via dit nummer vaststellen dat het ging om een tweeënzeventig- jarige Adrianus Jacobus Zuijderland, die op 6 juli 1876 in het register van het armenhuis werd ingeschreven. Hij kwam uit Den Haag en had gevochten in de Tiendaagse Veldtocht van Nederland tegen België in 1830, een opstand die zes jaar later leidde tot de opsplitsing en de onafhankelijkheid van de twee landen. Voor zijn aandeel in die veldtocht werd Zuijderland met het Metalen Kruis geëerd, een onderscheiding die trots op het linker revers prijkt.1

Kort voor Kerstmis 1882 gaf Vincent van Gogh in een brief aan Theo blijk van zijn genegenheid voor Adrianus Jacobus Zuijderland:


So I am now working on two large heads of an old man from the workhouse, with his wide beard and his shabby old-fashioned top hat. The old fellow has the kind of wrinkled, witty face that one should like to have near a cozy Christmas fire.

Brief 254


Van Gogh's commentaar suggereerde niet alleen dat hij het karakter van Zuijderland waardeerde maar ook zijn tamelijk grove gelaatstrekken die zo kenmerkend zouden worden in zijn serie weesmannen. Van Gogh zou Zuijderland in totaal zes keer tekenen: vier keer formeel gekleed (de tekening hierboven en de drie in Tabel 1) en twee keer gekleed als visser (zie Tabel 2).

Tabel 1: Als weesman

Titel F JH Locatie Thumbnail
Orphan ManWeesman, blootshoofds, kop 955 355 Privé verzameling

Oude man in jacquet 977 243 Amsterdam, Van Gogh Museum

Weesman net hoge hoed, kop 954a 288 Johannesburg, Municipal Art Gallery

Van Gogh was tevreden met zijn werk over de mannen van het tehuis. De tekeningen van de serie tonen een opvallende verbetering ten opzichte van de tekeningen die hij ongeveer een jaar eerder maakte. Zijn vasthoudenheid werd beloond en zijn bekwaamheid als kunstenaar begon vruchten af te werpen. Begin 1883 zou Van Gogh dezelfde oude mannen weer tot onderwerp nemen, maar ditmaal wilde hij dat ze poseerden als verweerde vissers. Met een uitgedragen zuidwester en regenkleding bereikte hij precies wat hij wilde.

Rond 21 january 1883 schreef Vincent aan Theo:


Though I have written you often, I am very hard at work. I cannot tell you how I long to speak with you about many things. Tomorrow I get a sou'wester for the heads. Heads of fishermen, old and young, that's what I have been thinking of for a long time, and I have made one already, then afterward I couldn't get a sou'wester. Now I shall have one of my own, an old one over which many storms and seas have passed.

Brief 261


Van Gogh zou minstens acht van zijn visser-series maken. In het eerste deel van de nieuwe catalogussen met de verzameling tekeningen uit het Van Gogh Museum duidt Sjraar van Heugten twee van deze series aan als Adrianus Jacobus Zuijderland2:

Tabel 2: Als visser

Titel F JH Locatie Thumbnail
Visser met zuidwester, pijp Coal-pan 1016 304 Amsterdam, Van Gogh Museum

Visser met zuidwester, zittend met pijp 1010 306 Otterlo, Kröller-Müller Museum

Vincent van Gogh maakte erg graag portretten en hij zou tijdens zijn hele carrière mensen blijven tekenen en schilderen. Hij blijft trouw aan zijn permanente bezorgdheid voor de armen en verschopten in de samenleving en de meeste modellen van Vincent’s portretten behoren tot deze groep. Van Gogh’s weesman serie en ook de tekeningen van de vissers vertonen sterke tegenstellingen: de door zorgen gegroefde en ruwe realistische gezichten van de onderwerpen hebben tegelijkertijd een ondertoon van sympathie en medelijden welke de hardheid van de onderwerpen verzachten.

Van Gogh schreef zelf over zijn sympathie voor Zuijderland. Hij voelde waarschijnlijk hetzelfde medelijden voor de meeste onderwerpen van zijn portretten. Zijn religieuze gedrevenheid was allesbehalve geblust toen hij Zuijderland's portret maakte en de woorden uit een van zijn favoriete bijbel passages bepaalden waarschijnlijk nog steeds zijn hand:

"Gezegend zijn zij die rouwen, gezegend zijn zij die treuren maar altijd weer gelukkig maken, gezegend zijn zij die rein van hart zijn want zij zullen God ontmoeten. Gezegend zijn zij die liefde op hun weg vinden en door God verbonden zijn, want voor hen zal alles ten goede keren.”

Voetnoten

  1. David Acton, Master Drawings from the Worcester Art Museum (Hudson Hills Press, 1998), p. 158.

  2. Sjraar van Heugten, Volume One: Drawings--The Early Years, 1880-1883, (V+K Publishing, 1996), p. 200.


Herkomst

Eigenaar

Locatie

Datum aanschaf

Commentaar

H.P. Bremmer

Den Haag

   

Van Wisselingh Art Gallery

Amsterdam

   

Mr. and Mrs. Chapin Riley

Worcester, Mass.

   

Worcester Art Museum

Worcester, Mass.

1957

Schenking van Mr. and Mrs. Chapin Riley ter nagedachtenis van Francis Henry Taylor.


Tentoonstellingen

Jaar

Stad

Land

Venue

Naam van de tentoonstelling

Begindatum

Einddatum

1958

Worcester

Verenigde Staten

Worcester Art Museum

European Drawings from the Museum Collection

   

1980

Tallahassee

Verenigde Staten

Florida State University

The Influences of Nineteenth-Century Illustration

18 April, 1980

10 Mei, 1980

1982

Memphis

Verenigde Staten

Dixon Gallery and Gardens

The Genius of Van Gogh

   

1985

Tokyo

Japan

National Museum of Western Art

Vincent van Gogh exhibition

12 Oktober, 1985

8 December, 1985

1985-86

Nagoya

Japan

Nagoya City Museum

Vincent van Gogh exhibition

21 December, 1985

2 Februari, 1986

1990

Otterlo

Nederland

Kröller-Müller Museum

Vincent van Gogh. Tekeningen

30 Maart, 1990

29 Juli, 1990

1998

Worcester

Verenigde Staten

Worcester Art Museum

Master Drawings from the Worcester Art Museum

18 April, 1998

21 Juni, 1998

1998-99

Ann Arbor

Verenigde Staten

University of Michigan Museum of Art

Master Drawings from the Worcester Art Museum

7 November, 1998

17 Januari, 1999

1999

Davenport

Verenigde Staten

Davenport (Iowa) Museum of Art

Master Drawings from the Worcester Art Museum

7 Februari, 1999

11 April, 1999

1999

Atlanta (2)

Verenigde Staten

Michael C. Carlos Museum, Emory University

Master Drawings from the Worcester Art Museum

8 Mei, 1999

11 Juli, 1999

Opmerking: Deze pagina is ook te lezen in het Italiaans.

(Vertaald door Jan Geerling)


Return to Van Gogh drawings page

Terug naar de homepage van de Van Gogh Galerij