De Schilderijen

Japanse invloeden

Vincent van Gogh noemt Japan meer dan honderd keer in tientallen brieven aan vrienden en familie. De Japanse kunst en cultuur was populair in het Europa van de tweede helft van 19e eeuw. Edmond de Goncourt en Emile Zola, twee schrijvers die Van Gogh enorm bewonderde, schreven uitgebreid over Japan. Vincent, als groot kunst- en literatuurliefhebber, zou een een diepgaande bewondering ontwikkelen voor de Japanse cultuur via deze beide kunstvormen. Vincent was ook een groot bewonderaar van het werk van een andere schrijver, Pierre Loti, wiens boek Madame Chrysanthème een sterke stimulans was voor Van Gogh’s fantasieën over Japanse tradities.

Tijdens zijn loopbaan zou Vincent drie Japanse schilderijen kopieëren en verscheidene andere werken werden sterk beïnvloed door zijn bewondering voor de Japanse kunst (dit (this zelfportret, bijvoorbeeld). In 1888 schreef Vincent aan Theo: "Over mijn verblijf in het Zuiden, hoewel duurder, moet je goed begrijpen: we houden van Japanse schilderkunst, we hebben haar invloed gevoeld, alle impressionisten hebben dat gemeen; dus waarom niet naar Japan gaan, dat wil zeggen het evenbeeld van Japan, het Zuiden" (Brief 500).

De Bloeiende Amandelboom vertoont duidelijke Japanse invloeden en vindt misschien inspiatie in een van de meer dan 400 houtsnedes in de verzameling van Vincent en Theo ( nu in het Van Gogh Museum in Amsterdam): in het bijzonder de Three Beauties (rechts) door de ukiyo-e kunstenaar Utagawa Kunisada (1786 - 1865).

Verder over de invloed van Japanse kunst op Van Gogh’s schilderijen en tekeningen:

. . . Van Gogh's werken uit zijn Saint-Rémy en Auvers periode vertonen nog steeds sporen van de Japanse invloed. In zijn 'Doodshooofd vlinder', 'Vlinders en papaverbloemen' en 'Hyacinth', bijvoorbeeld, Van Gogh gaf Van Gogh kleine planten en insecten weer. Zowel de onderwerpen als de asymmetrische close-ups vertonen grote overeenkomst met de Japanse kachô afbeeldingen van bloemen en vogels, die Van Gogh bij verschillende gelegenheden had gezien. In Arles schreef Van Gogh over de reproducties in Bing’s Le Japon Artistique: 'Ik denk dat de tekening van de grassprieten en boeketten en de Hokusai in Bing¡s reproducties bewonderenswaardig zijn' [542]. 'Doodshoofd vlinder', 'Vlinders en papaverbloemen', 'Hyacinth' en andere werken vamn een gelijksoortige compositie niet alleen de beeldende invloed van de japanse kuinst laten zien, maar zeker ook Van Gogh’s sympathie voor de Japanners die ‘in de natuur leven als waren zij zelf bloemen’ (542).

Zonder zijn voorliefde voor de Japanse  'naturalisten'  en de inspiratie van de kachô afbeeldingen  zou Van Gogh later waarschijnlijk nooit  zulke grootse werken hebben geschilderd als de 'Irissen', 'Bloeiende amandeltakken', 'Boomwortels en stronken' en 'Korenschoven'.¹

Aanhalingen in Brieven

Vincent van Gogh schreef heel vaak aan Theo en andere kunstenaars over zijn lopende projecten. Deze brieven geven ons een uniek inzicht Van Gogh’s kunstwerken en zijn vorderingen als kunstenaar. Het schilderij Bloeiende Amandelboom is zo uniek omdat hij er niet alleen over schreef aan Theo en zijn zuster Wilhelmina maar ook aan zijn moeder. Daarbij schreef Johanna, Theo’s vrouw, over de Boeiende Amandelboom en gaf duidelijk blijk dat het schilderij niet alleen geliefd was bij Vincent, maar ook erg goed in de smaak viel bij Theo en Johanna die in Parijs woonden. Terwijl Vincent’’s laatste dagen naderden, zou Bloeiende Amandelboom, als een gevoelige studie van hoop en nieuw leven, in de herinnering verder leven als een ironische voorbode van die naderende tragische zomer.

• ...heb ik dadelijk begonnen een schilderij voor hem [Theo's zoon] te maken, om in de slaapkamer te hangen, grote takken witte amandelbloesem tegen een blauwe lucht.

  Brief 627
  Vincent aan zijn moeder
  St. Rémy, c. 20 Februari 1890

• Het werk ging goed; het laatste doek van de bloesemtakken – je zult zien, het was misschien het geduldigst en het best gemaakte van al mijn werk, geschilderd met kalmte en met een grote zekerheid van toets. En de volgende dag, volkomen naar de bliksem. Moeilijk zoiets te begrijpen, maar helaas, zo is het.

  Brief 628
  Vincent aan Theo
  St. Rémy, 15 April 1890

• Ik voelde mij ziek toen ik de amandelbloesems deed. Als ik had kunnen door werken, kun je je voorstellen dat ik andere bloeiende bomen had gedaan. Nu zijn de bomen bijna uitgebloeid, werkelijk, ik heb geen geluk.

  Brief 629
  Vincent aan Theo
  St. Rémy, 30 April 1890

• Ik bracht een tamelijk groot schilderij mee voor Theo en Jo’s kleine jongen - dat ze boven de piano hingen - witte amandelbloesems –grote takken tegen een achtergrond van blauwe lucht. . . .

  Brief W22
  Vincent aan zijn zus, Wil
  Auvers-sur-Oise, 5 Juni 1890

• Wat hij doet is het kijken naar oom Vincent’s schilderijen met grote belangstelling - in het bijzonder naar de bloeiende boom, die boven zijn bedje hangt, schijnt hem te boeien.

  Brief T30
  Johanna van Gogh-Bonger aan Vincent
  Parijs, 29 Maart 1890