De Schilderijen

Nadat Van Gogh zich in 1889 vrijwillig had laten opnemen in het Saint Paul-de-Mausole gesticht in Saint-Rémy, Frankrijk, ging hij afhankelijk van zijn lichamelijk of geestelijke gezondheidstoestand op ongeregelde tijden door met werken. Eind 1889 richtte Van Gogh zijn aandacht op kopieën van verschillende werken van Millet, gedeeltelijk ook bij gebrek aan modellen gedurende zijn opname.

In Oktober 1889 schreef Van Gogh aan zijn broer over zijn bewondering voor een specifieke tekening van Millet:

Ah, je bent nu zelf inderdaad sterk met de natuur verbonden als je vertelt dat Jo het kindje al voelt bewegen – het is zelfs veel interessanter dan landschappen, en ik ben erg blij dat alles zo veranderd is voor jou.

Hoe prachtig is die Millet, “De eerste stapjes van een kind”!

Brief 611
Saint-Rémy
c. 25 Oktober 1889

Dus toen Van Gogh over een serie kopieën van Millet’s werk nadacht, moet het werk “Eerste Stapjes” in die tijd een bijzondere betekenis voor Vincent hebben gehad door de aanstaande geboorte van de baby van zijn broer Theo en zijn schoonzus Johanna.

Millet's oorspronkelijke Eerste Stapjes

Zoals Van Gogh sterk door Jean-François Millet werd beïnvloed, zo werd Millet beïnvloed door zijn voorgangers. Taferelen van kinderen die leerden lopen, werden zowel door Rembrandt als zijn leerlingen afgebeeld. Millet was misschien ook beïnvloed door 15e eeuwse kunstenaars die het kindje Jezus schilderden bij zijn eerste stapjes naar Maria. Millet schreef aan zijn biograaf Alfred Sensier: “Ik ga tekeningen maken, dat is kortgezegd de huidige oplossing. Ik zal zo goed tekenen al ik kan en zal ze, voor zover mogelijk, plaatsen binnen de intimiteit van het dagelijkse leven”. Millet wijdde zich in zijn kunstwerken hartstochtelijk aan weergeven van het leven van alledag, wat duidelijk de reden was waarom Millet’s werken Vincent van Gogh zo diep aanspraken.

Millet zou drie kopieën van Eerste Stapjes maken:

• De eerste versie werd in 1858 voltooid voor Millet’s beschermheer Alfred Feydeau. De afmeting is 32 x 43 cm. en nu in het bezit van het Lauren Rogers Museum of Art in Lauren, Mississippi. Theo verstuurde een foto van deze versie van Eerste Stapjes naar Vincent in Oktober 1889. Drie maanden later zou Van Gogh een raster op de foto tekenen (nu in de verzameling van het Van Gogh mMuseum in Amsterdam) en aan zijn geschilderde kopie van het werk beginnen.

• De tweede versie werd in opdracht van Alfred Sensier gemaakt en is groter dan de eerste (63 x 75 cm.). Op voorstel van Sensier voegde Millet wat pastelkleuren toe die het werk wat levendiger maakten. Deze versie bevindt zich nu in een privé verzameling in Duitsland.

• Een derde versie kwam rond 1859 in het bezit van Émile Gavet en Van Gogh moet deze gezien hebben tijdens de Gavet Verkoop in Parijs in 1875. Dit werk bevindt zich nu in de verzameling van Cleveland Museum of Art. Hoewel Van Gogh niet eerder dan een paar maanden voor zijn dood aan zijn kopieën van Millet begon, schreef hij al in 1873 over zijn bewondering voor Millet en moet met eigen ogen een versie van Millet’s “Eerste Stapjes” hebben bekeken vijtien jaar voor zijn eigen interpretatie van het werk.

Van Gogh's Eerste Stapjes

Van Gogh voltooide zijn versie van Millet’s werk in januari – februari 1890. Hij verzond deze en de andere geschilderde kopieën van Millet naar Theo in Parijs op 29 april 1890. Theo ontving deze werken met veel enthousiasme:

De kopieën naar Millet zijn wellicht de beste die je tot nu toe hebt gemaakt en sterken mij in de overtuiging dat op de dag dat je overstapt op het schilderen van figuren, wij grote verrassingen tegemoet kunnen zien.

Brief T33
Parijs
3 Mei 1890

Eerste Stapjes blijft een van Van Gogh’s meest bewonderde werken. De intieme familie scène heeft iets universeels en het harmonieuze kleuren palet zou typerend zijn voor Van Gogh’s laatste schilderijen. Het onderwerp van Millet’s oorspronkelijke werk en Van Gogh’s kopie sprak Van Gogh waarschijnlijk op verschillende niveau’s aan: een hartstochtelijke bewondering voor Jean-François Millet, grote vreugde bij het vooruitzicht van de komende geboorte van zijn Broer’s zoon en misschien een gevoel van weemoed voor een familieleven waarop Van Gogh zolang hoopte maar dat hij nooit mocht beleven.

Ik zou de afbeeldingen van Millet heel graag op de scholen zien. Ik denk dat er kinderen zijn die schilder zouden worden als ze zulke goede dingen zagen.

Brief 607
Saint-Rémy
19 September 1889

1. Ronald Pickvance, Van Gogh in Saint-Rémy and Auvers (Harry N. Abrams, Inc., 1986), pp. 172-73.

2. Wulf Herzogenrath and Dorothee Hansen (eds.), Van Gogh: Fields (Hatje Cantz Publishers, 2002), pp. 106-07.